Μυστήριο αιώνων γιατί... έχει ο καιρός γυρίσματα

Έπειτα από εκατοντάδες χρόνια, είμαστε πια σε θέση να ξέρουμε (με σχετική βεβαιότητα, πάντα) τι καιρό θα κάνει αύριο. Παραμένει όμως άγνωστο το «γιατί». Όσο κι αν έχουν εξελιχθεί οι επιστήμες που βοηθούν τους μετεωρολόγους (τα μαθηματικά, η φυσική, η χημεία), ο καιρός παραμένει μυστήριο.

Μάθαμε να εφαρμόζουμε πολύ καλύτερα μαθηματικά μοντέλα πρόγνωσης, τα περάσαμε σε υπερσύγχρονους υπολογιστές, ικανούς να πραγματοποιούν εκατομμύρια πράξεις το δευτερόλεπτο. Στείλαμε δορυφόρους πάνω από τη Γη, δημιουργήσαμε μηχανήματα που μπορούν να «διαβάζουν» τον καιρό των επόμενων ημερών στις φωτογραφίες από το Διάστημα, όμως για την ίδια τη λογική, για τα «γιατί» και τα «πώς» σε αυτό που ονομάζεται «καιρός», στην πραγματικότητα δεν ξέρουμε πολλά περισσότερα, από τους... αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους.

Μυστήριο; «Και ποια επιστήμη δεν είναι μυστήριο...», λέει χαρακτηριστικά ο μετεωρολόγος της Εθνικής Μετεωρολογικής Υπηρεσίας, κ. Αντρέας Λαζάνης. Γεγονός παραμένει πως τα από αιώνες ερωτήματα για τον καιρό παραμένουν αναπάντητα. Πως μπορεί οι μετεωρολογικές υπηρεσίες σε ολόκληρο τον κόσμο να είναι πια σε θέση να προβλέψουν τι καιρό θα κάνει σε πέντε ή δέκα ημέρες, κανείς όμως δεν μπορεί να απαντήσει με σαφήνεια στο «γιατί» θα κάνει αυτόν τον καιρό.

Στα μαθηματικά

Η... γνώση πίσω από την πρόγνωση στηρίζεται στους νόμους των μαθηματικών, των πιθανοτήτων και της στατιστικής. Κι όμως... Ακόμη και τα πιο «δυνατά» μαθηματικά δεν θα μπορέσουν ποτέ να περιγράψουν με ακρίβεια τη φύση στο σύνολό της. Θα εξηγήσουν, θα διαβλέψουν, θα αναλύσουν, ένα τμήμα της μόνο ή ορισμένες παραμέτρους. Γι' αυτό και... «ποτέ δεν είμαστε απόλυτα σίγουροι, ούτε για τον καιρό που θα κάνει αύριο. Είμαστε αρκετά σίγουροι, αλλά όχι απόλυτα. Μιλάμε πάντα με πιθανότητες», λέει ο κ. Λαζάνης.

Ο αναπληρωτής καθηγητής στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, κ. Γιάννης Ζιώμας, εξηγεί πως «στηριζόμαστε σε μαθηματικά μοντέλα προσομοίωσης, που προσπαθούν να αναπαραστήσουν όλες τις διαδικασίες που ξέρουμε πια πως συμβαίνουν στη φύση. Κι όσο πιο εξελιγμένο είναι το μοντέλο που χρησιμοποιεί κανείς, με όσα περισσότερα στοιχεία το τροφοδοτήσει, τόσο καλύτερη πρόγνωση θα έχει». Η πραγματικότητα είναι πως, ακόμη και με τη χρήση των πιο προηγμένων τεχνολογικών μεθόδων, μπορούμε να έχουμε σχετικά ασφαλή πρόγνωση καιρού για δύο ή τρεις ημέρες. Θεωρητικά, η μεγαλύτερη περίοδος πρόγνωσης είναι οι δύο εβδομάδες, όμως όσο οι ειδικοί απομακρύνεται από τα δύο ή τρία πρώτα εικοσιτετράωρα, τόσο μειώνονται οι πιθανότητες και αυξάνεται η αβεβαιότητα. Το πρόβλημα είναι πιο έντονο τον χειμώνα, κι όχι το καλοκαίρι. Κι αυτό γιατί, το καλοκαίρι, οι καιρικές συνθήκες είναι κατά κάποιον τρόπο «ομαλές», χωρίς πολλά απρόοπτα, άρα και πιο εύκολα προβλέψιμες.

Τελευταία... στιγμή

Αυτό που πολύ δύσκολα μπορεί να προβλέψει κανείς ­ χειμώνα, καλοκαίρι ­ είναι οι απότομες μεταβολές του καιρού. «Γι' αυτό και οι αναγγελίες για θύελλες ή καταιγίδες, εκδίδονται απο την ΕΜΥ λίγες ώρες νωρίτερα», λέει ο κ. Ζιώμας. «Είναι φαινόμενα που τα βλέπει κανείς να έρχονται, δεν μπορεί να τα προβλέψει».

Κι όλη αυτή η ορολογία που χρησιμοποιείται για την πρόγνωση του καιρού, αφορά περιγραφές φαινομένων κι όχι ουσιαστική απάντηση στο γιατί δημιουργήθηκαν τα φαινόμενα αυτά. «Μιλάμε για ένα βαρομετρικό χαμηλό, για ένα κύμα καύσωνα κ.λπ... Μπορούμε να πούμε από πού ξεκίνησε, να περιγράψουμε και να προβλέψουμε την πορεία του, δεν είναι εύκολο όμως να πούμε ούτε γιατί δημιουργήθηκε, ούτε γιατί εμφανίστηκε στο συγκεκριμένο σημείο, τη συγκεκριμένη στιγμή», εξηγεί ο ίδιος.

«Στη διαμόρφωση του καιρού τοπικά παίζουν ρόλο και πλανητικά φαινόμενα, για τα οποία ακόμη δεν γνωρίζουμε τους μηχανισμούς που τα δημιουργούν. Παρατηρούμε, για παράδειγμα, το Ελ Νίνιο, το γνωρίζουμε ως φαινόμενο, ξέρουμε ότι εμφανίζεται κάθε τέσσερα χρόνια, αλλά το "γιατί" δεν το ξέρουμε».

Το θερμόμετρο ξανά στους 40Ψ Κελσίου

Άνοδος της θερμοκρασίας στα επίπεδα του καύσωνα αναμένεται αυτή την εβδομάδα. Σύμφωνα με την πρόγνωση της Εθνικής Μετεωρολογικής Υπηρεσίας από αύριο οι θερμοκρασίες σε όλη τη χώρα θα σημειώσουν σταδιακή άνοδο, ενώ την Τετάρτη και την Πέμπτη πιθανόν να φτάσουν σε πολύ υψηλά επίπεδα. Την ίδια στιγμή, οι άνεμοι θα πνέουν ασθενείς και μόνο στο Νότιο Αιγαίο θα είναι βόρειοι μέτριοι, 4-5 Μποφώρ.

«Θερμοκρασία σε πολύ υψηλά επίπεδα είναι αυτή που ξεπερνά τους 38 βαθμούς Κελσίου», εξηγεί ο μετεωρολόγος κ. Ανδρέας Λαζάνης, ενώ δεν αποκλείει το ενδεχόμενο οι θερμοκρασίες την Τετάρτη και κυρίως την Πέμπτη να φτάσουν ή ακόμα και να ξεπεράσουν τους 40 βαθμούς Κελσίου.

Το γεγονός αυτό οφείλεται, όπως λέει ο κ. Λαζάνης, στο ότι αυτές τις ημέρες θα υπάρξει μια εισβολή θερμών αερίων μαζών στην ανώτερη ατμόσφαιρα της χώρας μας από τα νοτιοδυτικά και συγκεκριμένα από την περιοχή της Βόρειας Αφρικής και της Κεντρικής Μεσογείου. Παράλληλα, θα επικρατεί πεδίο υψηλών βαρομετρικών πιέσεων, το οποίο θα συμβάλει με τη σειρά του στην αύξηση των θερμοκρασιών.

Έτσι, εκτός από την άνοδο της θερμοκρασίας, δύο ακόμη παράγοντες θα συμβάλουν στη ζέστη: το γεγονός ότι θα πνέουν ασθενείς άνεμοι στο μεγαλύτερο μέρος της χώρας, καθώς και η αύξηση της σχετικής υγρασίας σε ορισμένες περιοχές.

Μαθηματικά του χρηματιστηρίου για τα μοντέλα πρόβλεψης

Η «θεωρία του χάους» ίσως να είναι η μοναδική που μπορεί να βοηθήσει στην κατανόηση του καιρού. Κι αυτό γιατί αναπαριστά πλήρως τον ίδιο τον χαοτικό και απρόβλεπτο χαρακτήρα της φύσης. Μια πεταλούδα που κουνά τα φτερά της στο Τόκιο, μπορεί να προκαλέσει καταιγίδα στη Νέα Υόρκη. Αυτό το γνωρίζουν οι ειδικοί, δεν ξέρουν όμως το «πώς» και το «γιατί». Γνωρίζουν πως μέσα στην αταξία υπάρχει τάξη, αλλά ακόμη δεν έχουν καταφέρει να αποκωδικοποιήσουν τους κανόνες αυτούς, να καταλήξουν σε μαθηματικά μοντέλα πρόγνωσης που θα λαμβάνουν υπόψη τους και αυτόν τον χαοτικό χαρακτήρα της φύσης. Μέχρι στιγμής πάντως, τα μαθηματικά μοντέλα που χρησιμοποιούνται για την πρόγνωση του καιρού δεν στηρίζονται στη θεωρία του χάους.

Αντίθετα, είναι ακριβώς τα ίδια με εκείνα που εφαρμόζονται στο... χρηματιστήριο! Είναι ακριβώς η ίδια μαθηματική θεωρία, η ίδια στατιστική ανάλυση που ακολουθείται για τη δημιουργία μοντέλων πρόγνωσης στα χρηματιστήρια ολόκληρου του κόσμου. Πρώτοι διδάξαντες ήταν οι μαθηματικοί και μετά οι οικονομικοί αναλυτές. Αργότερα ήρθαν οι μετεωρολόγοι, για να αξιοποιήσουν και τις δύο αυτές επιστήμες προκειμένου να λύσουν τα μυστήρια που κρύβει ο καιρός.

Οι πιο δύσκολοι μαθηματικοί τύποι χρησιμοποιούνται για την τοπική πρόγνωση του καιρού. Για τη μακροχρόνια πρόβλεψη και για τα δελτία καιρού που αφορούν ολόκληρη την Ευρώπη, για παράδειγμα, εφαρμόζονται μαθηματικά και στατιστικά μοντέλα πολύ πιο απλά. Η μέθοδος της απλοποίησης ακολουθείται γιατί ακόμη δεν υπάρχει υπολογιστής ικανός να εξετάζει όλες ή τις περισσότερες παραμέτρους για μια ολόκληρη ήπειρο, ταυτόχρονα. Έτσι, επιλέγονται μόνον οι βασικές. Γνωρίζουν δηλαδή οι ειδικοί πως η θερμοκρασία πάνω από την Ευρώπη αυξάνεται κάθε χρόνο που περνά και περισσότερο. Δεν είναι όμως σε θέση να μιλήσουν με ποσοστά για τη συγκεκριμένη αύξηση, να αναλύσουν με λεπτομέρειες τη συγκεκριμένη τάση.

Η αλάνθαστη μέθοδος της παρατήρησης

Στα χιλιάδες χρόνια που πέρασαν, ο καιρός ήταν και παραμένει ένα από τα μεγαλύτερα μυστήρια για την επιστήμη. Κι ίσως να μη μάθαμε γι' αυτόν περισσότερα από εκείνα που γνωρίζουν τα ...πουλιά

Έχουν κερδίσει την ισχύ τους έπειτα από εκατοντάδες, ίσως και χιλιάδες χρόνια. Μπορεί να μην κρύβουν «επιστημονικές αποδείξεις» ή πολύπλοκη μαθηματική σκέψη, στηρίζονται όμως στην παρατήρηση: σε αυτό που έβλεπαν οι άνθρωποι να συμβαίνει στον ουρανό και τη γη, όλα αυτά τα χρόνια. Οι δεκάδες λαϊκές ή παραδοσιακές εκφράσεις που έχουν να κάνουν με την πρόγνωση του καιρού (και που τις περισσότερες φορές αποδεικνύονται αλάνθαστες), έρχονται μεταξύ άλλων να αποδείξουν πως στα χιλιάδες χρόνια, που πέρασαν, ο καιρός ήταν και παραμένει ένα από τα μεγαλύτερα μυστήρια για την επιστήμη. Κι ίσως να μη μάθαμε γι' αυτόν περισσσότερα από εκείνα που γνωρίζουν τα... πουλιά.

«Λένε, για παράδειγμα, οι παλιοί πως όταν βρίσκεται ένα σύννεφο μπροστά από το φεγγάρι και το φως του είναι θαμπό, θα χαλάσει ο καιρός. Κι είναι γεγονός», λέει χαρακτηριστικά ο κ. Γιάννης Ζιώμας, αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Φυσικής της Ατμόσφαιρας, στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ). «Τα σύννεφα, μπροστά από το φεγγάρι, είναι σημάδι υγρασίας, και το φως του φεγγαριού, που θαμπώνει, σημαίνει πως ψηλά στην ατμόσφαιρα υπάρχουν χαμηλές θερμοκρασίες, ψυχρές αέριες μάζες δηλαδή. Και πράγματι, όλα αυτά οδηγούν στο συμπέρασμα πως θα χαλάσει ο καιρός, ένα συμπέρασμα σωστό, παρ' όλο που ο δρόμος που οδήγησε εκεί δεν ήταν τα μαθηματικά μοντέλα πρόγνωσης αλλά παρατηρήσεις αιώνων από ανθρώπους απλούς και αμαθείς, ιδιαίτερα ευαίσθητους όμως στο να αποκωδικοποιούν τα σημάδια της φύσης».

Θέμα επιβίωσης

«Όταν τα πουλιά πετάνε χαμηλά προμηνύεται καταιγίδα». «Όταν τα πουλιά μεταναστεύουν νωρίς, ο χειμώνας που έρχεται προμηνύεται δριμύς». Δεν υπάρχει κανείς που να αμφισβητεί την ιδιαίτερη ευαισθησία που έχουν τα πουλιά και τα ζώα, στο να «διαβάζουν» στη φύση τις αλλαγές που αφορούν την ίδια τους τη ζωή και την επιβίωσή τους. «Είναι οι ίδιες παράμετροι του καιρού, που βλέπουμε ή προβλέπουμε κι εμείς ν' αλλάζουν», αναφέρει ο κ. Ζιώμας, «μόνο που ορισμένοι οργανισμοί είναι από τη φύση τους πιο ευαίσθητοι και το αντιλαμβάνονται ίσως νωρίτερα. Όλες αυτές οι "παροιμίες" σχετικά με τον καιρό, τις περισσότερες φορές δεν είναι μυθολογία, αλλά προϊόν παρατήρησης αιώνων».

Τα «μερομήνια»

Ακόμη και αυτά τα λεγόμενα «μερομήνια» (που λένε για παράδειγμα πως «αν έχει λιακάδα την ημέρα της Αγίας Βαρβάρας, θα έχει λιακάδα και τα Χριστούγεννα» ή πως «αν έχει πολύ πράσινο τα Χριστούγεννα, το Πάσχα θα χιονίζει») δεν είναι απίθανο να αφορούν πολύ συγκεκριμένες παρατηρήσεις, ίσως και σημάδια πλανητικών φαινομένων ­ που αποδεδειγμένα πια επηρεάζουν τον καιρό ­ τα οποία έμειναν στη μνήμη και πέρασαν από στόμα σε στόμα... «Δεν αποκλείεται ορισμένοι άνθρωποι να είχαν ένα ιδιαίτερο χάρισμα, να ήταν ικανοί να "διαβάζουν" τα σημάδια από τα πλανητικά φαινόμενα και να τα συνδέουν με τον καιρό που θα κάνει», λέει ο κ. Ζιώμας και τονίζει πως «μπορεί η σκέψη αυτή να είναι επιστημονική ακροβασία, όμως η αξία των παραδόσεων δεν θα πρέπει να παραγνωρίζεται».

Όπως και να 'χει πάντως, ορισμένες παροιμιώδεις εκφράσεις για τον καιρό, συχνά αποτελούν ασφαλή πρόβλεψη. Ακόμη και οι πιο... παράξενες από αυτές: «Αν οι λόφοι που φτιάχνουν τα μυρμήγκια τον Ιούλιο είναι ψηλοί, τότε ο χειμώνας θα φέρει χιόνια». «Αν έπειτα από έναν ζεστό Ιούλιο, ο Αύγουστος είναι ψυχρός, ο χειμώνας θα είναι βαρύς και χωρίς πολλές βροχές». «Αν τα φύλλα των δέντρων αρχίσουν να πέφτουν νωρίς, θα έχουμε ήπιο φθινόπωρο και χειμώνα. Αν αργήσουν, τότε ο χειμώνας θα είναι βαρύς». «Όσο περισσότερο βρέχει τον Οκτώβρη, τόσο περισσότερο θα φυσάει τον Δεκέμβρη». «Αν ανθίζουν λουλούδια στα τέλη του φθινοπώρου, ο χειμώνας που έρχεται θα είναι άσχημος».

ΤΑ ΝΕΑ 24/7/2000